Hội nghị công bố chỉ số hiệu quả Quản trị và hành chính công cấp tỉnh (PAPI) năm 2021

Kỳ 1: Điểm lại những nội dung quan trọng và chính sách pháp luật liên quan đến khảo sát PAPI (2021)

Mặc dù gặp khó khăn do hai đợt dịch Covid -19 nặng nề là năm 2020 và năm 2021, nhưng chương trình nghiên cứu PAPI vẫn lấy được ý kiến của 15.833 người dân trên cả nước, nhiều nhất kể từ năm 2009 (từ khi chương trình PAPI được thực hiện tới nay). Đặc biệt, đây là năm đầu tiên PAPI tiến hành khảo sát với nhóm đối tượng là dân di cư, với sự tham gia của hơn 1.000 người di cư từ 12 tỉnh thành trong cả nước. Những người tham gia cuộc khảo sát đều được lựa chọn ngẫu nhiên từ mọi tầng lớp dân cư. Từ báo cáo kết quả khảo sát PAPI (2021) năm mà Việt Nam chịu ảnh hưởng từ đại dịch nặng nề nhất cho thấy mối quan tâm của người dân về sức khỏe tăng lên, tỉ lệ quan ngại về y tế và bảo hiểm tăng mạnh từ 2% lên 23%, bên cạnh tỉ lệ về kinh tế và việc làm, ngoài ra, mối quan ngại về môi trường giảm nhẹ. Thông qua báo cáo PAPI cho thấy người dân đang rất quan tâm về những chính sách của Nhà nước về vấn đề y tế, sức khỏe, bảo hiểm, kinh tế,…

 Những vấn đề quan ngại nhất trong bối cảnh đại dịch Covid – 19

Mất việc làm

Phát hiện từ khảo sát PAPI 2021 cho thấy, đại dịch Covid – 19 đã gây ra tác động tiêu cực đến việc làm và thu nhập của người dân ở diện rộng hơn vào năm 2021 so với 2020. Tỉ lệ người trả lời cho biết họ bị mất việc làm hoặc thu nhập tăng hơn 10% so với năm 2020, đặc biệt ở các trung tâm y tế trọng điểm như Hà Nội, Đà Nẵng, TP. HCM và các tỉnh lân cận, những nơi giãn cách xã hội trong thời gian dài. Mất việc làm và thu nhập là dấu hiệu của các biện pháp hạn chế, đã dẫn tới cuộc khủng hoảng kinh tế đầu tiên của Việt Nam sau hai thập kỷ và mức tăng trưởng GDP trong quý 3, năm 2021 của Việt Nam sụt giảm mạnh đến 6,17%. Tuy nhiên, thương tự kết quả khảo sát PAPI năm 2020, các tỉnh có đông đồng bào dân tộc thiểu số ở khu vực phía Bắc và Tây Bắc đa số không bị ảnh hưởng của Covid -19 tác động đến việc làm và thu nhập.

Đánh giá ứng phó của chính quyền địa phương với đại dịch Covid

Bộ phiếu khảo sát PAPI năm 2021 bao gồm một loạt câu hỏi để người dân đánh giá về chính quyền, về hiệu quả ứng phó với đại dịch Covid – 19, sự kiện có tác động đáng kể đến điểm số ở nhiều chỉ tiêu trong PAPI 2021. Mục đích của những câu hỏi này là để nắm bắt cách người dân cảm nhận và trải nghiệm với phương cách ứng phó của chính quyền các cấp trong đại dịch cũng như tác động của Covid – 19 tới người dân ở cấp độ cá nhân và hộ gia đình. Đây là bằng chứng để các cấp chính quyền nắm bắt phần nào nhu cầu và kì vọng của người dân trong đại dịch. Đồng thời tăng cường khả năng ứng phó, sự linh hoạt của Nhà nước trong cung cấp nhu yếu phẩm khi đại dịch vẫn đang tiếp diễn cung như chuẩn bị cho các cuộc khủng hoảng tương tự trong tương lai.

Nhìn chung, tỉ lệ cho biết họ hài lòng với cách ứng phó với đại dịch của chính quyền các cấp giảm từ 89% năm 2020 xuống 84% năm 2021. Sự sụt giảm này có thể do tác động to lớn của làn sóng Covid lần thứ tư với biến chủng Delta gây nhiều thách thức cho chính quyền các cấp đặc biệt là từ tháng 5 năm 2021.

Chất lượng dịch vụ y tế

Như đã phản ánh qua các vấn đề người dân quan ngại nhất trong năm 2021, đại dịch đã khiến ngành y tế nhận được ít thiện cảm hơn, với mức độ hài lòng của người sử dụng dịch vụ các dịch vụ của các bệnh viện công tuyến huyện, quận, thành phố trực thuộc tỉnh giảm sút. Bên cạnh đó, số người dùng dịch vụ của khối bệnh viện tuyến công cho biết họ phải trả chi phí ngoài quy định để được chăm sóc tốt hơn cũng tăng nhẹ.

Tham nhũng khu vực công

Điểm chỉ số nội dung “Trách nhiệm giải trình với người dân” giảm mạnh so với hai năm trước 2019 và 2020. Sự sụt giảm này có thể là do chính quyền địa phương không xử lý được số lượng lớn các đơn thư, yêu cầu của người dân đối với các chính sách hỗ trợ và ứng phó liên quan đến Covid – 19 trong năm 2021. Trong khi giãn cách xã hội đòi hỏi nhiều khía cạnh trong đời sống của người dân chuyển sang trực tuyến, thì vẫn có một khoảng cách lớn trong việc tiếp cận cổng thông tin dịch vụ công trực tuyến. Điều này được phản ánh trong điểm số còn thấp ở chỉ số nội dung “Quản trị điện tử” năm 2021.

Tương tự với phát hiện nghiên cứu PAPI năm 2020, hiệu quả kiểm soát tham nhũng trong khu vực công và tăng cường công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương có mối tương quan tích cực và có ý nghĩa thống kê mức độ hài lòng của người dân với cách ứng phó với dịch bênh Covid – 19 của chính quyền các cấp. Mặt tích cực khác bao gồm điểm nội dung thành phần “Giáo dục tiểu học công lập” tăng trở lại so với mặt bằng của những năm trước sau khi sụt giảm vào năm 2020 – thời điểm có lẽ các trường tiểu học công lập chưa sẵn sàng đối phó với những thách thức do Covid – 19 gây ra, điểm cao hơn ở chỉ số tỉ lệ người trả lời cảm thấy an toàn hơn và ít bị ảnh hưởng bởi bốn loại tội phạm do việc đi lại ở hầu hết các tỉnh thành bị hạn chế và sự cải thiện ổn định trong điều kiện cơ sở hạ tầng, đặc biệt là đánh giá của người dân về điều kiện tiếp cận đường xá, điện lưới và thu gom rác thải.

Bảng tổng hợp kết quả PAPI 2021 của 63 tỉnh thành phố

Điểm lại pháp luật những chính sách liên quan đến Covid – 19

Năm 2021, dịch COVID-19 tiếp tục bùng phát mạnh mẽ ở trong nước cũng như trên thế giới. Đợt dịch h thứ 4 ở Việt Nam khiến cho nền kinh tế chịu thiệt hại nặng nề. Kết quả khảo sát do VCCI thực hiện tuần tháng 7 đến giữa tháng 9/2021 với gần 3.000 doanh nghiệp phản hồi đang hoạt động tại 63 tỉnh thàn thành phố cho thấy 93,9% doanh nghiệp cho biết tác động của dịch ở mức độ “hoàn toàn tiêu cự “phần lớn là tiêu cực”, tăng so với mức 87,2% của khảo sát năm 2020'. Dịch COVID-19 tác động đến doại nghiệp trong hầu hết các lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh. Trước bối cảnh trên, các quy định liên quan đến COVID-19 tiếp tục là một mảng chính sách lớn, quan t trong năm 2021. Các chính sách này tập trung vào các nhóm vấn đề:

Thứ nhất, Hỗ trợ về tài chính cho các đối tượng chịu ảnh hưởng.

Dịch bệnh COVID-19 khiến hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn. Trong một số ngành, doanh nghiệp gần như không thể hoạt động hoặc hoạt động cầm chừng (du lịch, vận tải giải trí...). Một số ngành thị trường bị sụt giảm vì nhu cầu của người tiêu dùng giảm do khó khăn kinh tế.

Theo thống kê, GDP năm 2021 tăng 2,58%, trong đó quý Ill giảm 6,02%. Một số ngành dịch vụ chiếm tỷ trọng lớn trong ngành dịch vụ đã tăng trưởng âm (ngành bán buôn, bán lẻ giảm 0,21%; ngành vận tải kho bãi giảm 5,02%; dịch vụ lưu trú và ăn uống giảm mạnh 20,81%). Tỉnh chung năm 2021, tỉnh hình đăng ký doanh nghiệp đều sụt giảm về số doanh nghiệp, số vốn và số lao động đăng ký. Số doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh có thời hạn, ngừng hoạt động chờ làm thủ tục giải thể, doanh nghiệp hoàn tất thủ tục giải thể đều tăng. Bình quân mỗi tháng có 10 nghìn doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường.

Các con số thống kê trên cho thấy mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh COVID-19 tác động lên doanh nghiệp. Nhận diện được thực trạng trên, Nhà nước đã có những chính sách hỗ trợ về tài chính cho các đối tượng chịu ảnh hưởng thông qua các chính sách về:

+ Giảm các loại phí, lệ phí khi doanh nghiệp thực hiện các thủ tục hành chính

Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 47/2021/TT-BTC giảm 30 loại phí, lệ phí đến hết ngày 31/12/2021 với các mức giảm 50%, 30%, 20%, 10% so với mức phi hiện hành. Đây là chính sách tiếp nối chính sách giảm phí, lệ phí trong khoảng 06 tháng một lần. Bắt đầu từ năm 2020 đã có 03 đợt giảm phi, lệ phí. Chính sách này đã góp phần hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp có các hoạt động kinh doanh thường xuyên liên quan các thủ tục có các loại phí, lệ phí được giảm (ví dụ: phí thẩm định nội dung tài liệu không kinh doanh để cấp giấy phép xuất bản; lệ phí đăng ký nhập khẩu xuất bản phẩm để kinh doanh; phi khai thác, sử dụng thông tin, dữ liệu khí tượng thủy văn; phí thẩm định dự toán xây dựng, phí thẩm định thiết kế kỹ thuật...).

+ Miễn, giảm thuế

Ngày 19/10/2021, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua Nghị quyết số 406/NQ-UBTVQH15 về giải pháp nhằm hỗ trợ doanh nghiệp, người dẫn chịu tác động của dịch COVID-19. Ngày 27/10/2021, Chính phủ ban hành Nghị định số 92/2021/NĐ-CP hướng dẫn chính sách miễn, giảm thuế tại Nghị quyết số 406/NQ-UBTVQH15

 Nghị định số 92/2021/NĐ-CP hướng dẫn cụ thể ở bốn nhóm giải pháp hỗ trợ miễn giảm:

2019. Giảm 30% số thuế thu nhập doanh nghiệp của năm 2021 đối với trường hợp người nộp thuế có doanh thu năm 2021 không quá 200 tỷ đồng và doanh thu năm 2021 giảm so với doanh thu năm 2019.
2020. Miễn thuế thu nhập cá nhân, thuế giá trị gia tăng và các loại thuế khác phải nộp phát sinh từ hoạt động sản xuất, kinh doanh của các tháng trong Quý III và Quý IV/2021 đối với hộ, cá nhân có hoạt động sản xuất, kinh doanh tại các địa bàn cấp huyện chịu tác động của dịch COVID-19.

Giảm thuế giá trị gia tăng kể từ ngày 01/11/2021 đến hết 31/12/2021 đối với một số nhóm hàng hóa, dịch vụ.

2020. Miễn tiền chậm nộp phát sinh trong năm 2020 và năm 2021 của các khoản nợ thuế, tiền sử dụng đất, tiền thuê đất đối với doanh nghiệp phát sinh lỗ trong năm 2020.

Có thể thấy chính sách miễn, giảm thuế trên đã hướng đến các doanh nghiệp nhỏ và vừa, các hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh - những đối tượng dễ bị tổn thương và chịu thiệt hại nặng nề trong đợt dịch COVID-19. Chính sách miễn giảm thuế giá trị gia tăng cũng hưởng đến các hàng hóa, dịch vụ trong các ngành nghề kinh doanh chịu ảnh hưởng nghiêm trọng như: dịch vụ vận tải, sản phẩm và dịch vụ xuất bản; dịch vụ điện ảnh, sản xuất chương trình truyền hình; dịch vụ thể thao, vui chơi và giải trí... Nhìn chung, các chính sách đã nhìn “trúng” và “đúng” các đối tượng cần hỗ trợ và là “liều thuốc trợ lực" kịp thời giúp doanh nghiệp và người dân bước đầu trụ vững trước những khó khăn do đại dịch COVID-19.

+ Miễn giảm nghĩa vụ tài chính trong một số ngành cụ thể

Vận tải hàng không là một trong những ngành chịu ảnh hưởng nặng nề nhất trong đại dịch COVID-19. Do các biện pháp hạn chế đi lại giữa các quốc gia cũng như trong nội địa, doanh thu các hãng hàng không bị sụt giảm nghiêm trọng. Đến tháng 10/2021, doanh thu các hãng hàng không chỉ còn chưa đến 10% so với trước dịch, bị lỗ ngày càng lớn, dự báo năm 2021 có thể lên tới 20.000 tỷ đồng, nợ ngắn hạn và đến hạn phải trả của các hãng lên tới 36.000 tỷ đồng. Nhà nước đã có những chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp trong ngành này, ví dụ:

Ngày 26/9/2021, Bộ Giao thông vận tải ban hành Thông tư số 21/2021/TT-BGTVT điều chỉnh mức giá, khung giá một số dịch vụ chuyên ngành hàng không tại cảng hàng không, sân bay Việt Nam từ ngày 01/01/2021 đến hết ngày 31/12/2021. Giảm 50% mức giá cất cánh, hạ cánh tàu bay đối với chuyến bay nội địa; hạ mức tối thiểu về 0 đồng trong khung giá một số dịch vụ chuyên ngành hàng không.

Các quy định trên sẽ phần nào giảm các chi phí kinh doanh của doanh nghiệp vận tải hàng không. Tuy nhiên, điều chỉnh khung giá một số dịch vụ chuyên ngành hàng không chỉ hạ mức tối thiểu về 0 đồng mà không hạ mức tối đa đặt ra câu hỏi về tính hiệu quả của chính sách hỗ trợ này. Bởi, các nhà khai thác cảng hàng không sẽ có quyền áp dụng mức giá tối đa trong khung giá đó. Trên thực tế, theo phản ánh của doanh nghiệp hàng không thì hiện nay các nhà khai thác cảng đang áp dụng mức tối đa hoặc gần tối đa trong khung giá. Vì vậy, điều chỉnh này sẽ khó phát huy hiệu quả hỗ trợ thực tế khi các doanh nghiệp cảng không điều chỉnh giá. Điều này hoàn toàn có thể xảy ra khi các doanh nghiệp này cũng đang gặp khó khăn.

Một chính sách hỗ trợ khác là giảm thuế bảo vệ môi trường đối với nhiên liệu bay. Ngày 31/12/2021, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua dự thảo nghị quyết, giảm 50% mức thuế bảo vệ môi trường đối với nhiên liệu bay so với trước đó (mức thuế sau giảm còn 1.500 đồng/lít). Tại thời điểm xây dựng nghị quyết, đề xuất giảm thuế nhận được sự đồng tình, ủng hộ của cộng đồng. Tuy nhiên, doanh nghiệp kỳ vọng chính sách hỗ trợ cho ngành này phải mạnh mẽ hơn, vì tình trạng khó khăn về dòng vốn và hoạt động thua lỗ của các hãng hàng không trong hai năm qua.

Bên cạnh hàng không, kinh doanh dịch vụ lữ hành cũng là ngành chịu thiệt hại nghiêm trọng. Hoạt động du lịch nước ngoài và nội địa gần như tê liệt trong khoảng thời gian bùng dịch.Trong 06 tháng đầu năm 2021, doanh thu du lịch giảm 51,8% so với cùng kỳ năm trước.

Để hỗ trợ cho doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ lữ hành, Chính phủ ban hành Nghị định số 94/2021/NĐ-CP điều chỉnh giảm mức ký quỹ kinh doanh dịch vụ lữ hành (giảm 80% mức ký quỹ của tất cả các dịch vụ lữ hành) trong năm 2021. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Thông tư số 13/2021/TT-BVHTTDL rút ngắn thời gian thực hiện thủ tục thu hồi giấy phép kinh doanh dịch vụ lữ hành, doanh nghiệp có thể nhanh chóng lấy lại tiền ký quỹ. Các chính sách này sẽ giảm gánh nặng tài chính và tạo điều kiện cho doanh nghiệp lữ hành lấy lại tiền nhanh hơn.

Thứ hai, khai thông những “điểm nghẽn”, tạo thuận lợi cho hoạt động kinh doanh.

Việt Nam đã trải qua bốn đợt bùng phát dịch COVID-19. Trong ba đợt dịch đầu, số người lây nhiễm thấp thời gian kiểm soát được dịch ngắn. Đợt dịch lần thứ 04 với biến chủng Delta, tỷ lệ lây nhiễm rất cao ở hầu khắp các tỉnh thành trong toàn quốc, đặc biệt là ở các tỉnh, thành là trung tâm kinh tế của cả nước. Chính quyền nhiều địa phương áp dụng các biện pháp chống dịch mạnh mẽ, quyết liệt.

Với các biện pháp trên hoạt động sản xuất kinh doanh gặp một số rào cản cụ thể là: Đứt gãy chuối cung ứng hang hóa nguyên vật liệu cũng như nguồn lao động, Phát sinh chi phí cho doanh nghiệp, Phát sinh nhiều thủ tục hành chính,…

Dịch bệnh COVID-19 là tình trạng chưa có tiền lệ trước đây ở nước ta. Vì vậy, cơ quan nhà nước đã phải áp dụng, điều chỉnh, thay đổi rất nhiều chính sách phòng chống dịch để phù hợp ở từng thời điểm.

Trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế suy giảm và độ phủ vắc xin đang tăng lên, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 128/NQ-CP ngày 1/10/2021 chuyển hướng chính sách phòng chống dịch sang “thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch COVID-19”. Nghị quyết số 128/NQ-CP phân loại bốn cấp độ dịch với các biện pháp phòng chống dịch tương ứng từng cấp độ. Điểm lưu ý của Nghị quyết số 128/NQ-CP là các hoạt động huyết mạch của nền kinh tế như: lưu thông, vận chuyển hàng hóa nội tinh hoặc liên tỉnh; hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ,…được hoạt động trong mọi cấp độ dịch. Điều này đã tạo điều kiện rất lớn cho doanh nghiệp phục hồi và nền kinh tế phát triển

Nghị quyết số 128/NQ-CP có hiệu lực từ ngày 11/10/2021 và bắt đầu phát huy hiệu quả sau hơn một tháng áp dụng: so với tháng trước, số doanh nghiệp đăng ký thành lập mới trong tháng 11 tăng cả về số doanh nghiệp (tăng 44,6%), vốn đăng ký (tăng 38%) và số lao động (tăng 30,2%) so với tháng trước. Số doanh nghiệp quay trở lại hoạt động tăng 15,2%". Các hoạt động sản xuất công nghiệp, thương mại, dịch vụ, đầu tư, vận tải, du lịch đều có mức tăng trưởng khả quan.

Muốn phục hồi lại kinh tế, doanh nghiệp rất cần Nhà nước tháo gỡ những “điểm nghẽn” đang cản trở hoạt động kinh doanh. Cộng đồng doanh nghiệp đánh giá cao tinh thần của Nghị quyết số 128/NQ-CP vì văn bản này giúp tháo gỡ những “điểm nghẽn” đang cản trở hoạt động kinh doanh và kỳ vọng đây sẽ là bước tạo đà cho sự phục hồi và phát triển kinh tế cùng với các chính sách phục hỏi, kích thích tăng trưởng sau này.

Đặng Quyên - Hồng Nhung

Theo Tạp chí Tri thức Xanh số 161 - 05/2022

***. Theo báo cáo Chỉ số hiệu quả Quản trị và Hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI) năm 2021 của UNDP