Tuyến đường sắt đầu tiên của Việt Nam được xây dựng vào năm 1881 với chiều dài 71 km nối Sài Gòn với Mỹ Tho. Sau đó tuyến đường sắt xuyên Việt bắt đầu được khai thác vào năm 1936. Đến nay, mạng đường sắt đã có bước tiến vượt bậc về cả quy mô lẫn năng lực so với giai đoạn đầu, bao gồm 7 tuyến chính nối liền 35 tỉnh thành qua nhiều địa hình đặc biệt. Với hơn 130 năm khai thác, ĐSVN liên tục phát triển, hiện trở thành Tổng Công ty đường sắt Việt Nam do Nhà nước làm chủ sở hữu, khai thác và duy trì toàn bộ cơ sở hạ tầng của mạng đường sắt quốc gia. Giao thông vận tải đường sắt là một trong những ngành ra đời sớm và giữ vai trò quan trọng trong nền kinh tế của nước ta. Sự ra đời, phát triển của ngành ĐSVN gắn liền với quá trình khai thác thuộc địa của Thực dân Pháp và quá trình đấu tranh, bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước. Hơn một thế kỷ qua, không ngại gian khó, hiểm nguy của các thế hệ công nhân đường sắt, các tuyến đường ngày càng mở rộng khắp mọi miền Tổ quốc, tạo nên sự giao lưu kinh tế, văn hóa giữa các địa phương. Ngành ĐSVN đã trải qua rất nhiều giai đoạn phát triển cùng với cách mạng Việt Nam.. Đây là thời kỳ Đường sắt Việt Nam trở thành đường sắt của nhân dân, của cách mạng. Cán bộ, công nhân viên Đường sắt trở thành người chủ những con đường, con tàu, những công xưởng của mình. Nhưng do thực dân Pháp quay trở lại xâm lược nước ta một lần nữa, Đường sắt Việt Nam đứng lên kháng chiến cùng dân tộc. Không chỉ có vậy, với sự nghiệp kháng chiến chống Đế quốc Mỹ, thống nhất đất nước, thực hiện chủ trương, đường lối đổi mới của Đảng, Nhà nước, để phát huy hiệu quả sản xuất kinh doanh  vận tải đường sắt trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đảng bộ Tổng Công ty ĐSVN đã  vượt qua muôn vàn khó khăn, ngành Đường sắt đã khẳng định vai trò to lớn của vận tải đường sắt, thực hiện thắng lợi những mục tiêu, nhiệm vụ sớm thoát khỏi sa sút, đưa mọi hoạt động tiến lên xây dựng và phát triển đất nước.

Ngành ĐSVN đã được Đảng và Nhà nước trao tặng nhiều Huân chương cao quý, được Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời dành sự quan tâm đặc biệt. Ngày 21/10/1946 cán bộ, công nhân viên Đường sắt Việt Nam vinh dự được nhận nhiệm vụ tổ chức một chuyến tàu đặc biệt đón Bác Hồ từ Hải Phòng về Hà Nội. Nhận rõ đây vừa là niềm tự hào lớn lao, vừa là trách nhiệm nặng nề, cán bộ, công nhân viên đường sắt từ cơ quan Sở Hỏa xa (bây giờ là Tổng cục Đường Sắt) đến những người trực tiếp làm nhiệm vụ ở các nhà ga, trên tàu với tinh thần cố gắng cao nhất, phối hợp với các ngành liên quan, nhân dân các địa phương tổ chức chu đáo chuyến tàu đưa đoàn công tác của Chủ tịch Hồ Chí Minh về Thủ đô tuyệt đối an toàn, đúng kế hoạch. Sự kiện ngày 21/10/1946 đã đánh dấu một mốc son trong lịch sử ngành ĐSVN. Thể theo nguyện vọng của đông đảo các thế hệ cán bộ, đảng viên, công nhân viên ngày 13/11/1996 Thủ tướng Chính Phủ đã ký quyết định lấy ngày 21/10 hàng năm là ngành truyền thống của ngành ĐSVN. Trải qua 74 năm, ở bất kỳ thời điểm nào của lịch sử dân tộc, ngành Đường sắt Việt Nam cũng có những đóng góp to lớn, chiếm một vị trí xứng đáng trong đời sống kinh tế, xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh của đất nước. Đảng và Nhà nước rất quan tâm đến sự phát triển của ngành ĐSVN. Ngày 10/02/2015 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 214/QĐ-TTg phê duyệt điều chỉnh chiến lược phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2050. Mục đích của chiến lược là để phát triển hệ thống giao thông vận tải đường sắt đồng bộ cả về kết cấu hạ tầng, tổ chức quản lý khai thác vận tải, công nghiệp và dịch vụ với trình độ cao; bảo đảm hoạt động giao thông vận tải đường sắt thông suốt, trật tự, an toàn, chính xác, nhanh chóng, thuận tiện và hiệu quả; tạo thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đáp ứng yêu cầu hội nhập khu vực và quốc tế, bảo đảm quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trường. Kế hoạch giai đoạn năm 2020 đến 2030 - Về thị phần vận tải: Đáp ứng khoảng 3% - 4% thị phần vận tải hành khách và 4% - 5% thị phần vận tải hàng hóa; đáp ứng khoảng 15% - 20% thị phần vận tải hành khách đô thị tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ đối với hành khách sử dụng vận tải đường sắt thông qua nhiều hình thức, ĐSVN đã thuê đơn vị cung ứng dịch vụ vệ sinh chuyên nghiệp với quy trình vệ sinh tại ga và các toa tàu được thực hiện chặt chẽ, cải thiện rõ rệt. Thêm nữa, Ngành đã đa dạng hóa dịch vụ bán vé như: Bán vé sớm, bán vé có đổi và bán vé linh hoạt, áp dụng các hình thức mua vé trực tiếp và trên internet. Mặt khác ngành đường sắt đang từng bước tổ chức vận tải đa phương thức. Hành khách có thể di chuyển từ Hà Nội đến Cửa Lò hoặc từ Hà Nội lên thẳng Sapa, thay vì chỉ đến ga Vinh hoặc ga Lào Cai như trước đây. Điều này sẽ tạo sự thuận lợi cho hành khách có thể di chuyển tới điểm cần đến. Để đổi mới và từng bước nâng cao chất lượng phục vụ, Ngành cũng đang tiến hành đóng hàng loạt tàu mới thay thế những đoàn tàu lạc hậu từ 20 đến 30 năm trước. ĐSVN đang có dự án đầu tư 100 đầu máy mới nâng cao năng lực sức kéo và giảm chi phí nhiên liệu so với việc sử dụng các đầu máy cũ hiện nay.

Vận tải đường sắt có tính an toàn, hiệu quả kinh tế cao và thuận lợi đối với hành khách. Tuyến đường sắt Bắc Nam dài 1.726 km chạy qua 21 tỉnh, thành phố cùng nhiều địa danh nổi tiếng, khá lý tưởng để du khách gia tăng trải nghiệm cho chuyến đi của mình. Năm 2018, tạp chí du lịch nổi tiếng thế giới Lonely Planet đã bình chọn đường sắt Bắc Nam của Việt Nam đứng đầu danh sách 8 hành trình du lịch tàu hỏa đáng trải nghiệm nhất thế giới. Năm 2019, hãng tin Sputnik của Nga cũng bầu chọn tuyến đường sắt này là một trong 10 tuyến đường sắt đẹp nhất thế giới. Theo Sputnik, bằng cách đi tàu Thống Nhất, du khách có thể khám phá Việt Nam qua các thành phố mang bề dày lịch sử cùng khung cảnh thơ mộng, đồng thời tận hưởng cảm giác thoải mái trong những toa giường nằm có điều hòa. Với những thành công bước đầu đạt được, người dân đã có thiện cảm hơn đối với ngành đường sắt. Chị Vân, hành khách vừa di chuyển từ Hải Phòng về Hà Nội đã chia sẻ: “Tôi thường đi ­Hải Phòng bằng tàu hỏa. Tôi vốn là một người say xe ô tô nên chọn tàu là phương tiện chính. Càng ngày tôi càng cảm thấy chất lượng toa tàu tốt hơn, nhân viên phục vụ nhiệt tình và chu đáo. Bây giờ tôi và bạn bè của tôi đều chọn đi tàu hỏa, vừa thuận tiện vừa đảm bảo an toàn.”. Vào mỗi dịp Tết Nguyên đán nhu cầu di chuyển của người dân rất lớn, ĐSVN luôn có những hình thức hỗ trợ giúp đỡ bằng cách khuyến mãi giá vé cho học sinh, sinh viên và những người thuộc đối tượng chính sách.

Ngành Đường sắt đang phải “gồng mình” trước cuộc cạnh tranh không cân sức giữa các phương thức vận tải khác là đường bộ, hàng không, đường thủy nội địa, hàng hải đang ngày càng phát triển mạnh mẽ. Điều này đã tạo nên khó khăn rất lớn cho sự phát triển của ngành Đường sắt. Dù còn nhiều khó khăn, nhưng tập thể ngành đường sắt vẫn giữ được sự đoàn kết cao, luôn nỗ lực cùng nhau khắc phục khó khăn, từng bước tháo gỡ vướng mắc. Thiết nghĩ để phát triển ngành ĐSVN, cần phải có sự chung tay và nỗ lực của toàn ngành để phục vụ được tốt hơn việc di chuyển, tham quan, du lịch của người dân. Hy vọng rằng, với nhiều cải tiến, sáng tạo, cùng sự nỗ lực và quyết tâm đổi mới để phát triển, vận tải đường sắt sẽ thu được những kết quả tích cực, thu hút nhiều hành khách trở lại với phương tiện này.

Tiến Đạt - Phạm Đức

Theo Tạp chí Tri thức Xanh - Số 30 - 20