Thanh toán điện tử tại Việt Nam những năm gần đây phát triển mạnh mẽ với sự nở rộ các ví điện tử, đưa lại nhiều tiện ích cho người dùng. Hiện nay, khi việc triển khai dịch vụ Mobile Money (tiền di động) gần kề thì các nhà cung ứng ví điện tử lại có những lo ngại về khả năng mở rộng thị phần. Tuy nhiên, theo các chuyên gia nhận định, mỗi loại hình có một thế mạnh riêng, cạnh tranh sẽ là cơ hội cho cả hai và đích đến là phục vụ tốt hơn nhu cầu thanh toán đa dạng của người dùng. Mobile Money (được hiểu là dịch vụ thanh toán di động) có nét tương đồng với ví điện tử (E-wallet), tuy nhiên hai hình thức thanh toán này vẫn có những điểm khác nhau. Mobile Money là một sản phẩm tiềm năng trong lĩnh vực công nghệ tài chính Fintech. Công nghệ này được phát triển quy mô lớn tại các nước châu  u và ngày càng được lan rộng đặc biệt tại các nước khu vực châu Á. Mobile Money giúp cho người dân linh hoạt và thanh toán nhanh chóng những sản phẩm dịch vụ tài chính, thanh toán trong lĩnh vực y tế, giáo dục, tài chính, an sinh xã hội, thanh toán sản phẩm hay kể trong lĩnh vực nông nghiệp. Ở một khía cạnh khác, Mobile Money được các nước gọi là e-money (tiền điện tử). Đây là một dạng ví điện tử nhưng không có tài khoản ngân hàng.

Theo Hiệp hội Thông tin di động thế giới (GSMA), đến cuối năm 2019, Mobile Money đã hiện diện tại 95 quốc gia trên toàn cầu, trong đó có 1,04 tỷ tài khoản đã được đăng ký và số lượng tài khoản duy trì hoạt động là 372 triệu. Số lượng giao dịch bình quân trong cả năm 2019 qua kênh Mobile Money đạt 37,1 tỷ giao dịch, với tổng giá trị giao dịch lên đến 690,1 tỷ USD, tăng 26% so với cùng kỳ năm trước. Theo các tổ chức nghiên cứu thị trường tiền tệ, dự kiến quy mô thị trường Mobile Money có thể đạt 12 tỷ USD vào năm 2024, với tỷ lệ tăng trưởng hàng năm khoảng gần 30%. Báo cáo Fintech và Ngân hàng số 2025 do Backbase và IDC phối hợp thực hiện mới đây cho thấy, có hơn 63% khách hàng sẵn sàng chuyển sang sử dụng dịch vụ của các ngân hàng kỹ thuật số và tổ chức tín dụng trong 5 năm tới. Tại Việt Nam, giao dịch qua di động cũng được kỳ vọng sẽ tăng tới 400% vào năm 2025. Tại Hội thảo Tiền điện tử trên thuê bao di động nhằm thúc đẩy tài chính toàn diện tổ chức hồi tháng 5/2019, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, chúng ta đã nói nhiều tới thương mại điện tử, đến khởi nghiệp, đến đổi mới sáng tạo, nhưng lại quên nói đến một trong những nền tảng quan trọng nhất để thúc đẩy chúng làm nền tảng thanh toán. Muốn một dịch vụ nào đó phổ biến đến 100% người dân thì đầu tiên là nền tảng thanh toán phải đến được 100% người dân. “Cũng sẽ có nhiều vấn đề pháp lý phải giải quyết cho Mobile Money, cũng có những thách thức, rủi ro đi kèm, nhưng lợi ích của Mobile Money là lớn hơn rất nhiều” - Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định.

Dịch vụ tiền điện tử trên thuê bao di động đang được Bộ TT&TT và Ngân hàng Nhà nước xúc tiến nhằm triển khai rộng khắp tại thị trường Việt Nam. Một khi Mobile Money được cấp phép triển khai, người dân sẽ có thể sử dụng tài khoản điện thoại di động để chuyển tiền cho nhau và thanh toán hàng hoá có giá trị nhỏ. Ví điện tử cho phép lưu giữ một giá trị tiền tệ được đảm bảo bằng giá trị tiền gửi, tương ứng với giá trị tài khoản thanh toán của khách hàng gửi vào tài khoản đảm bảo thanh toán của tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán theo tỷ lệ 1:1. Mobile Money là ví điện tử nhưng không có tài khoản ngân hàng. Nếu tách phần đặc điểm của ví điện tử là tài khoản định danh điện tử lưu trữ giá trị tiền tệ tương ứng với số tiền của khách hàng nạp vào theo tỷ lệ 1:1 thì sẽ ra Mobile Money.

Ngày 09/3/2021, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 316/QĐ-TTg phê duyệt triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ (Mobile Money). Theo Quyết định vừa ban hành, Thủ tướng đồng ý cho các doanh nghiệp có giấy phép hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán Ví điện tử và Giấy phép thiết lập mạng viễn thông công cộng di động mặt đất sử dụng băng tần vô tuyến điện hoặc các công ty con (được công ty mẹ cho phép sử dụng hạ tầng, mạng lưới, dữ liệu viễn thông) được phép tham gia thí điểm. Việc cho phép thí điểm Mobile Money nhằm mục tiêu góp phần phát triển hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt, tăng cường khả năng tiếp cận và sử dụng các dịch vụ tài chính, đặc biệt tại khu vực nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo của Việt Nam. Các doanh nghiệp này được cung cấp dịch vụ đến các khách hàng có Chứng minh thư nhân dân/căn cước công dân/hộ chiếu trùng với thông tin đăng ký số thuê bao di động của khách hàng và được doanh nghiệp thí điểm định danh, xác thực theo quy định. Các số thuê bao di động có thời gian kích hoạt và sử dụng liên tục trong ít nhất 3 tháng liền kề tính đến thời điểm đăng ký mở và sử dụng dịch vụ Mobile Money. Mỗi khách hàng chỉ được mở 1 tài khoản Mobile Money tại mỗi doanh nghiệp thực hiện thí điểm. Tổng hạn mức giao dịch cho một tài khoản loại này không được quá 10 triệu đồng/tháng cho tất cả giao dịch gồm rút tiền, chuyển tiền, thanh toán. Quyết định nêu rõ: “Mỗi khách hàng chỉ được mở 1 tài khoản Mobile Money tại mỗi doanh nghiệp thực hiện”. Theo quy định, thời gian thực hiện thí điểm dịch vụ Mobile Money là 2 năm kể từ thời điểm doanh nghiệp đầu tiên thực hiện thí điểm được chấp thuận triển khai thí điểm dịch vụ này. Theo quy định, doanh nghiệp thực hiện thí điểm cung ứng dịch vụ Mobile Money được sử dụng để nạp tiền mặt vào tài khoản Mobile Money tại các điểm kinh doanh, nạp tiền vào tài khoản Mobile Money từ tài khoản thanh toán tại ngân hàng hoạt ví điện tử của khách hàng. Rút tiền mặt từ tài khoản Mobile Money tại các điểm kinh doanh, rút tiền từ tài khoản Mobile Money về tài khoản ngân hàng hoặc ví điện tử. Thanh toán khi giao dịch mua hàng hóa, dịch vụ. Ngoài ra, các giao dịch chuyển tiền giữa các tài khoản Mobile Money của khách hàng trong cùng hệ thống, giữa các tài khoản của khách hàng với tài khoản thanh toán ngân hàng hoặc ví điện tử. Ngoài ra trong Quyết định cũng có những hành vi bị cấm trong thời triển khai thí điểm như cấm trả lãi trên số dư tài khoản Mobile Money hoặc bất kỳ hành động nào có thể làm tăng giá trị tiền tệ trên tài khoản Mobile Money so với giá trị tiền khách đã nạp vào tài khoản. Nghiêm cấm các doanh nghiệp thực hiện thí điểm thực hiện hoạt động ngân hàng (cho vay, huy động vốn) hay các hành động cung ứng hoặc sử dụng tài khoản Mobile Money để giao dịch cho mục đích rửa tiền, tài trợ khủng bố, lừa đảo và các hành vi gian lận. Việc thuê, cho thuê, mượn cho mượn hoặc trao đổi, mua bán tài khoản Mobile Money và thông tin tài khoản là điều bị cấm. Đối với doanh nghiệp thực hiện thí điểm sử dụng nguồn tiền từ tài khoản Mobile Money của khách hàng cho các mục đích khác của doanh nghiệp thực hiện thí điểm đều là các hành vi bị cấm.

Mobile Money là dịch vụ tương đối mới nhưng có nhiều tiềm năng phát triển mạnh mẽ trong tương lai xét về cả phía cung và cầu. Những thách thức khi thói quen thanh toán dùng tiền mặt của người dân khó có thể thay đổi một sớm một chiều. Bên cạnh đó, nếu việc định danh khách hàng, quản lý sim rác và giao dịch ẩn danh không được thực hiện chặt chẽ, Mobile Money có thể là kênh để các đối tượng sử dụng vào mục đích khác. Chính vì thế, việc giám sát và quản lý Mobile Money cần phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan như Ngân hàng Nhà nước, Bộ TT&TT, Bộ Công an để vừa phát huy được những lợi ích của Mobile Money đem lại cho người dân song song với đó là giảm thiểu những rủi ro có thể xảy ra. Kết quả thí điểm triển khai Mobile Money sẽ là cơ sở thực tiễn để cơ quan quản lý có thẩm quyền xem xét, xây dựng và ban hành các quy định pháp lý chính thức cho hoạt động cung ứng dịch vụ này tại Việt Nam.

Nhật Thăng

Theo Tạp chí Tri thức Xanh - Số 52 - 21