Thời gian qua đã có nhiều tổ chức, cá nhân giúp được đáng kể cho bà con miền Trung mà điển hình nhất có lẽ là cô ca sĩ có tên Thủy Tiên. Cô đã quyên góp được hơn 100 tỷ đồng cho việc thiện nguyện này. Đích thân cô đã vượt mưa lũ để mang tiền, quà vào nơi bão lũ, trao tận tay các nạn nhân. Việc làm của cô khiến cộng đồng rất trân trọng, ngưỡng mộ. Tiếp theo, nhiều nghệ sĩ khác cũng đã làm như cô. Ngoài ra cũng không ít các cá nhân, tập thể tự do - tức không mang danh nghĩa tổ chức của Nhà nước - đã quyên góp tiền để đem vào miền Trung, trực tiếp trao cho bà con. Việc này là rất cao đẹp, đáng được trân trọng, tôn vinh. Nhưng không thể tiếp tục gia tăng hình thức làm từ thiện này bởi: Một là rất nguy hiểm. Người nơi khác đến, không tinh thông địa bàn nên không thể biết tránh lũ dẫn đến phiêu lưu, nguy hiểm tới tính mạng. Đó là không loại trừ việc trên đường đi cứu trợ, có thể gặp cướp. Hai là xảy ra tình trạng bất hợp lý, không cân đối. Có thể nơi cần thì không có hoặc nhận được ít hơn nơi tổn thất chưa nặng bằng. Ba là cũng không loại trừ một tỷ lệ nào đó của việc số tiền quyên góp đã không được trao hết cho người bị nạn. Tất nhiên, người đã làm từ thiện tức là phải có tâm, không ai nổi máu tham. Nhưng khi số tiền thu được quá lớn có thể sẽ nảy tâm lý cho phép mình tự “bồi dưỡng” cho công lao, sự vất vả của mình. 

Có lẽ bởi những lý do trên mà Nghị định 64/2008/NĐ-CP đã ra đời với nội dung là những hoạt động từ thiện không tự phát mà phải thu về các đầu mối là những tổ chức, đoàn thể như Mặt trận Tổ quốc, Hội Chữ thập đỏ… Mới nghe thấy Nghị định này có vẻ hợp lý nhưng lại để lộ nhiều hạn chế. Một là chậm, gây khó khăn, phiền hà cho những cá nhân, tổ chức tự do muốn làm từ thiện. Hai là khả năng thất thoát do những kẻ xấu trong các tổ chức của Nhà nước tham ô, bớt xén khiến cuối cùng, khoản tiền về tới tay đối tượng cần thiết chẳng còn được bao nhiêu. Điều này đã là nhỡn tiền bởi trong quá khứ từng đã xảy ra không ít. Vì vậy mà dân không còn niềm tin để có thể trao tiền từ thiện. Vừa qua, một nhóm người hảo tâm ở Hà Nội đã đứng ra quyên góp được gần một tỷ đồng rồi lặn lội tự tìm về vùng bão lũ ở Quảng Bình để trao tiền cho bà con nơi đây. Đến nơi, UBND một xã đã yêu cầu nhóm này trao tiền cho họ để họ phân phát cho các hộ dân. Họ sẽ phân bổ theo mức độ thiệt hại của từng nhà. Nhóm này đã từ chối. Họ đem NĐ 64 ra, có ý nhắc nhở nhóm người đã vi phạm. Nhóm thiện nguyện đã nói thẳng: “Chúng tôi không biết có Nghị định này và có biết cũng không thực hiện vì không tin ở các vị. Sự thực là rất nhiều người làm như chúng tôi. Chúng tôi phải nhìn thấy rõ những đồng tiền của chúng tôi đến được tận tay bà con mới yên lòng”.

Vừa rồi, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ thị cho Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Hội Chữ thập đỏ Việt Nam phải giám sát chặt chẽ việc phân phát tiền, quà từ thiện. Tuy nhiên, như vậy không có nghĩa những tiêu cực trong hoạt động này được triệt tiêu. Mục đích cao nhất và duy nhất của mọi việc làm từ thiện chân chính - tức không phải là trá hình, là “diễn” để thực hiện những mưu đồ khác - là giúp cho đối tượng đang gặp hoạn nạn khắc phục được hoàn cảnh hiểm nghèo một cách nhanh nhất. Vì vậy mà tìm ra được cách làm sao cho tốt nhất, chặt chẽ, hiệu quả nhất quả là một bài toán không dễ. Nhưng Chính phủ, Quốc hội cần phải tìm bằng được chìa khóa để hóa giải. Dân đang rất mong đợi việc này. 

TS Nguyễn Đình San

Theo Tạp chí Tri thức Xanh - Số 34 - 20