Với tiềm năng năng lượng mặt trời dồi dào, điện mặt trời được xác định là công nghệ điện năng lượng tái tạo ưu tiên phát triển ở Việt Nam. Theo số liệu tính đến hết ngày 31/12/2020, tổng công suất lắp đặt về điện mặt trời trên cả nước đã đạt khoảng 16.500 MW, chiếm khoảng 25% tổng công suất lắp đặt nguồn điện của hệ thống điện quốc gia. Trong đó, có khoảng 8.000 MW là điện mặt trời mái nhà và hơn 8.400 MW điện mặt trời trang trại lớn.

Theo Quyết định số 2068/QĐ-TTg được Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 25/11/2015 phê duyệt Chiến lược phát triển năng lượng tái tạo của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, điện năng sản xuất từ điện mặt trời sẽ đạt khoảng 35,4 tỷ kWh vào năm 2030 và tăng lên 210 tỷ kWh vào năm 2050. Như vậy, để có được sản lượng điện mặt trời nêu trên thì công suất lắp đặt điện mặt trời đến năm 2030 là khoảng 29.000 MWp và tăng lên 170.000 MWp vào năm 2050.

Tính toán của Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) cho thấy, trung bình một nguồn điện mặt trời công suất 1 MWp sẽ thải ra gần 70 tấn phế thải sau khoảng 20 - 25 năm kể từ ngày nguồn bắt đầu phát điện. Như vậy, nếu đúng như dự báo thì lượng pin mặt trời phế thải đến năm 2030 khoảng 2 triệu tấn và tăng lên khoảng 12 triệu tấn vào năm 2050.

Theo nghiên cứu của đội ngũ chuyên gia Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, pin năng lượng mặt trời sau khi hết hạn sử dụng có thể thu về đến 99% các tấm pin mặt trời. Vấn đề ô nhiễm môi trường từ pin mặt trời hết hạn không còn là câu chuyện đáng lo ngại. Các tấm pin mặt trời với hàm lượng thành phần chủ yếu gồm kính, nhôm, silic, keo EVA… là vật liệu không độc hại. Có thể tái chế và thu hồi những vật liệu này đến 97%, 2% còn lại khuếch tán trong không khí. Trong quá trình thu hồi, một số thành phần sẽ bị đốt cháy, khuếch tán vào trong không khí nhưng chủ yếu là thành phần tạo ra khí clo, không gây độc hại. Nhôm, kính thì có thể tái sử dụng được.

Kinh nghiệm và giải pháp của một số nước trong lĩnh vực này

“Phế thải từ các tấm pin năng lượng mặt trời hết hạn là nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cho cả Việt Nam và các nước trên thế giới. Tuy nhiên, việc thu gom, tái chế các tấm pin mặt trời phế thải còn mang lại lợi ích rất lớn về tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên và làm tăng hiệu quả kinh tế của công nghiệp điện mặt trời, vì khoảng 80% vật liệu từ tấm pin mặt trời phế thải có thể thu hồi và tái sử dụng” - Đại diện VIOIT chia sẻ.

Chia sẻ kinh nghiệm xử lý, tái chế tấm pin năng lượng mặt trời của các nước trên thế giới, ông Đào Trần Nhân – Hiệp hội Thông tin tư vấn Kinh tế Thương mại (VICETA) cho biết, Chính phủ Hàn Quốc đã ban hành luật mới “Chương trình trách nhiệm của nhà sản xuất mở rộng sẽ có hiệu lực từ năm 2023”. Theo luật, Chính phủ nước này yêu cầu, các nhà sản xuất trong nước và nhà nhập khẩu phải đóng phí tái chế, dự kiến là 1,04USD/kg. Trong khi đó, nhà nước sẽ bỏ tiền xây dựng các nhà máy tái chế, xử lý. Tương tự, tại Thụy Sỹ, Chính phủ nước này nêu bật vai trò của nhà đầu tư và công ty chuyên xử lý môi trường. Đối với các tấm pin mặt trời đã hết tuổi thọ, Thụy Sỹ tận dụng những vật tư, linh kiện còn giá trị sử dụng và tiêu hủy những vật tư không còn giá trị sử dụng. Dùng các tấm pin điện mặt trời làm nguồn nguyên liệu chế tạo pin xe điện như ô tô, xe máy.

Thông tư 18/2020 của Bộ Công Thương quy định phát triển dự án và hợp đồng mua bán điện mẫu áp dụng cho các dự án điện mặt trời, trong đó điều khoản yêu cầu về môi trường nói rõ: Trong quá trình vận hành hoặc khi kết thúc dự án điện mặt trời nối lưới, hệ thống điện mặt trời mái nhà, bên bán điện có trách nhiệm thu gom, tháo dỡ, hoàn trả mặt bằng và chịu trách nhiệm xử lý toàn bộ vật tư, thiết bị của các công trình điện mặt trời theo đúng quy định của pháp luật.

“Chế tài đã có, quan trọng là trách nhiệm, kinh phí dự trữ để tái chế, không để hình thành bãi thải khổng lồ, tạo gánh nặng cho xã hội” - TS. Lê Huy Khôi – Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương đưa ra quan điểm và kiến nghị, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đối với việc thu gom, xử lý pin hết hạn sử dụng, bởi, hiện nay, vấn đề thu hồi, thu gom pin hết hạn sử dụng thuộc về chủ đầu tư các dự án điện mặt trời. Đề xuất với Chính phủ xem xét, cho phép hình thành Hiệp hội Doanh nghiệp tái chế pin điện mặt trời; xây dựng, ban hành cơ chế ràng buộc trách nhiệm của nhà đầu tư, nhà sản xuất, nhà nhập khẩu và nhà phân phối trong việc xử lý, tái chế tấm pin mặt trời đã hết hạn.

Để bảo vệ môi trường cũng như đảm bảo phát triển bền vững, cần có các biện pháp đảm bảo việc thu nhận và xử lý rác thải từ tấm pin mặt trời theo đúng quy định của pháp luật. Nếu nhìn ở góc độ kinh tế tuần hoàn, đây có thể trở thành cơ hội cho Việt Nam phát triển ngành công nghiệp tái chế pin năng lượng mặt trời trong tương lai.

Xuân Bách

Theo Tạp chí Tri thức Xanh - Số 66 - 21