Mục đích của chương trình này là giúp phát triển các hình thức tổ chức sản xuất, kinh doanh (ưu tiên phát triển hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ và vừa) để sản xuất các sản phẩm truyền thống, dịch vụ có lợi thế đạt tiêu chuẩn, có khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế, góp phần phát triển kinh tế nông thôn. Cùng với đó góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao thu nhập, đời sống cho nhân dân và thực hiện hiệu quả nhóm tiêu chí “Kinh tế và tổ chức sản xuất” trong Bộ tiêu chí quốc gia về xã Nông thôn mới. Thông qua việc phát triển sản xuất tại khu vực nông thôn, góp phần thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn; thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn hợp lý (hạn chế dân di cư ra thành phố), bảo vệ môi trường và bảo tồn những giá trị truyền thống tốt đẹp của nông thôn Việt Nam.

Thực hiện Quyết định số 490/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình OCOP giai đoạn 2018 - 2020, Ban Chỉ đạo T.W Chương trình mục tiêu Quốc gia Xây dựng Nông thôn mới (MTQG XDNTM)đã ban hành kế hoạch và tổ chức triển khai sâu rộng. Các bộ, ngành và 63 tỉnh, thành phố cũng đã tích cực vào cuộc, thông qua nhiều đề án để cụ thể hoá việc triển khai Chương trình OCOP giai đoạn 2018 - 2020. Vào sáng 22/3 vừa qua, tại Hà Nội, Ban chỉ đạo Trung ương Chương trình MTQG XDNTM phối hợp với UBND thành phố Hà Nội tổ chức Hội nghị toàn quốc tổng kết Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) giai đoạn 2018 - 2020. Qua 3 năm triển khai, với sự tham gia tích cực của các cấp chính quyền và mọi tầng lớp Nhân dân, đến nay đã có 59/63 tỉnh, thành phố tổ chức đánh giá, phân hạng được 4.469 sản phẩm của 2.439 chủ thể đã được công nhận đạt từ 3 sao trở lên (vượt 1,86 lần so với mục tiêu giai đoạn 2018 - 2020). Trong số những tổ chức kinh tế tham gia sản xuất sản phẩm OCOP được xếp hạng thì khu vực kinh tế tư nhân chiếm 59%, còn lại là kinh tế tập thể, hợp tác xã chiếm 41%. Ngoài ra cũng có đến 1,7% tổng số sản phẩm OCOP được đánh giá có tiềm năng 5 sao. Kết quả này cho thấy mục tiêu là rất đúng hướng, đây là cơ sở, thành tố kinh tế quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn. 

Là một nước nằm trong vành đai nội chí tuyến, quanh năm có nhiệt độ cao và độ ẩm lớn. Phía Bắc chịu ảnh hưởng của lục địa Trung Hoa nên ít nhiều mang tính khí hậu lục địa. Biển Đông ảnh hưởng sâu sắc đến tính chất nhiệt đới gió mùa ẩm của đất liền. Khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm không thuần nhất trên toàn lãnh thổ Việt Nam, hình thành nên các miền và vùng khí hậu khác nhau rõ rệt. Đồng thời Việt Nam có hệ thực vật phong phú, đa dạng (khoảng 14 600 loài thực vật) cùng quần thể động vật phong phú và đa dạng đã tạo ra những sản phẩm truyền thống, đặc trưng, lợi thế độc đáo khác nhau cho từng vùng miền trong cả nước. Theo báo cáo tại Hội nghị, hiện có 145 sản phẩm OCOP khai thác hiệu quả vùng nguyên liệu tại địa phương, gắn với chỉ dẫn địa lý, như: Chè Shan Tuyết Hoàng Su Phì của tỉnh Hà Giang; chè Tân Cương của tỉnh Thái Nguyên; cà phê của tỉnh Sơn La, lúa gạo ở tỉnh Sóc Trăng và tỉnh An Giang, vải Thiều của Hải Dương… Sản phẩm OCOP đều đáp ứng các tiêu chuẩn, quy chuẩn chất lượng, an toàn thực phẩm; có mẫu mã, bao bì đa dạng và thân thiện với môi trường, phù hợp yêu cầu của thị trường. Một số doanh nghiệp, tập đoàn siêu thị lớn đã đặt hàng, ưu tiên các sản phẩm OCOP để đưa vào hệ thống phân phối, hiện đang được tiêu thụ ổn định. Đặc biệt, nhiều sản phẩm OCOP được đổi mới, sáng tạo để nâng cao chất lượng, đã tiếp cận thị trường xuất khẩu như: Miến dong Tài Hoan của tỉnh Bắc Kạn, cà phê Bích Thao của tỉnh Sơn La, đường thốt nốt Palmania của tỉnh An Giang... Các sản phẩm OCOP được phát triển đa dạng theo 6 nhóm gồm thực phẩm, đồ uống, thảo dược, vải - may mặc, lưu niệm - nội thất - trang trí và du lịch. Đây không chỉ là sinh kế của người dân mà còn là con đường phát triển kinh tế đa dạng, phát huy lợi thế, tính đặc sắc và văn hóa của mỗi một địa phương từ xã, đến huyện, đến tỉnh.

Bước qua 3 năm thực hiện, OCOP được nhận định như một chương trình phát triển kinh tế nông thôn, không chỉ góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống của người dân vùng nông thôn mà còn hỗ trợ tích cực cho tái cơ cấu ngành nông nghiệp và chương trình xây dựng nông thôn mới. Kết quả Chương trình OCOP đã đạt được trong các năm qua rất quan trọng, cho thấy đây là mục tiêu rất đúng hướng của Đảng, Nhà nước và Nhân dân ta. Sản phẩm OCOP ngày càng được nâng cao chất lượng lần hình thức bao bì mẫu mã, đem lại hiệu quả kinh tế cho người dân, các hợp tác xã, doanh nghiệp và các địa phương. Cùng với sự phát triển của sản phẩm OCOP, các quy chuẩn trung tâm/điểm về bán hàng OCOP cũng được Bộ Công Thương ban hành, giúp cho cả nước hiện đã có trên 142 trung tâm/điểm bán hàng OCOP. Nhiều hệ thống bán lẻ trên toàn quốc là các trung tâm thương mại lớn như hệ thống Central Retail, Saigon Coop, Mega Market... cũng đã tích cực tham gia tiêu thụ các sản phẩm OCOP.

Bên cạnh những kết quả nổi bật, tại Hội nghị tổng kết, Phó Thủ tướng cũng nêu rõ một số tồn tại, hạn chế trong quá trình thực hiện Chương trình OCOP. Theo Phó thủ tướng, sự chủ động vào cuộc ở một số địa phương còn hạn chế, bên cạnh đó, một số địa phương lại có biểu hiện chạy theo thành tích, chưa đi vào thực chất, chưa dựa vào lợi thế, thế mạnh của các sản phẩm đặc trưng, chưa thực sự quan tâm đến các giải pháp hỗ trợ thực chất đối với chủ thể OCOP. Không chỉ vậy, công tác xúc tiến thương mại cũng được đánh giá còn manh mún, thiếu đồng bộ, chưa tạo được điểm nhấn nổi trội và đặc sắc để tạo hình ảnh, thay đổi nhận thức của người tiêu dùng đối với sản phẩm OCOP, thương hiệu OCOP Việt Nam. Năng lực của các tổ chức kinh tế OCOP còn khiêm tốn nên việc quản trị, phát triển chuỗi giá trị gắn với vùng nguyên liệu địa phương của các sản phẩm OCOP còn gặp khó khăn.

Việc tiếp tục phát triển nông nghiệp, kinh tế nông thôn, phát triển nông thôn mới là nhiệm vụ quan trọng. Do đó, việc đẩy mạnh chương trình OCOP có vai trò quan trọng, là hạt nhân để đẩy mạnh các sản phẩm có chất lượng cao, khối lượng lớn, có giá trị gia tăng cao. Từ đó, thúc đẩy phát triển mạnh mẽ kinh tế nông thôn, đời sống người dân ở nông thôn sẽ cải thiện. Đây cũng là thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Nguyễn Hân