1. Cop 26 và những cam kết của Việt Nam

COP26 năm 2021 diễn ra trong bối cảnh hết sức đặc biệt, là thời điểm mà Thoả thuận Paris đánh dấu chuyển từ giai đoạn đàm phán sang giai đoạn triển khai thực hiện trên phạm vi toàn cầu. Đồng thời, thế giới cũng phải đối mặt với những khó khăn chưa từ có từ trước đến nay khi đại dịch Covid 19 hoành hành cùng với những tác động to lớn mà biến đổi khí hậu gây ra cho cuộc sống con người. Trong bối cảnh nhiều khó khăn, thách thức đó, Cop26 đã diễn ra trong sự kỳ vọng của nhiều quốc gia, hy vọng tìm ra được tiếng nói chung giữa các quốc gia nhằm tìm ra hướng phát triển bền vững, thân thiện tự nhiên, ứng phó với biến đổi khí hậu. Những nội dung chính của Cop 26 bao gồm tìm ra những giải pháp đạt được mục tiêu trung hòa khí thải carbon vào giữa thế kỷ 21; đảm bảo duy trì mức tăng nhiệt độ toàn cầu ở dưới 1,5 độ C trong giai đoạn công nghiệp hóa; bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên; đảm bảo quỹ tài chính về BĐKH; kế hoạch chi tiết thực hiện Hiệp định Paris 2015. Những mục tiêu mà Cop 26 hy vọng đạt được đó là Đưa phát thải ròng toàn cầu về 0 vào giữa thế kỷ này, giữ cho nhiệt độ trái đất tăng không quá 1,5 độ; Thích ứng để bảo vệ cộng đồng và môi trường tự nhiên; Huy động tài chính hiện thực hóa mục tiêu 100 tỷ USD; Thống nhất trong đối thoại, đi đến thỏa thuận chung về khí hậu

Sau gần hai tuần làm việc với 197 quốc gia tham gia, Hội nghị Cop26 đã đạt được nhiều bước tiến mới tuy nhiên cũng để lại nhiều tiếc nuối do nhiều vấn đề đặt ra trước đó chưa đạt được sự đồng thuận của tất cả các thành viên tham gia.

Một số kết quả, tiến bộ có thể kể đến như:

Yêu cầu các nước tăng mục tiêu giảm khí thải năm 2022: Hiệp ước Khí hậu Glasgow muốn các quốc gia tăng mục tiêu cắt giảm khí thải thường xuyên hơn, tiến dần tới mức phát thải ròng bằng 0.

Lần đầu tiên đề cập đến nhiên liệu hóa thạch: Đây là bước tiến lớn bởi vấn đề này chưa từng được đề cập đến ngay cả trong thỏa thuận Paris năm 2015. Các bên đã đồng thuận về việc giảm dần sử dụng nhiên liệu hóa thạch.

Hoàn thiện bộ quy tắc hướng dẫn cách thức thực hiện Paris: cho phép thực hiện đầy đủ Thỏa thuận Paris. Đây là bước tiếp nối sau  nối tiếp sau thỏa thuận về một quy trình minh bạch mà dựa trên đó các quốc gia sẽ phải chịu trách nhiệm thực hiện các mục tiêu đã đề ra. Tuy nhiên, bộ quy tắc còn chưa thực sự hoàn chỉnh, thiếu nhiều thông tin kỹ thuật do đó nhiều quan ngại việc một số quốc gia có thể lợi dụng để lách luật.

Các cam kết về tài chính đã khả quan hơn: Đưa ra điều khoản tăng gấp đôi số tiền dành cho thích ứng với khủng hoảng khí hậu tới năm 2025 so với mức năm 2019. Đảm bảo các nước giàu thực hiện chuyển 100 tỷ USD/năm cho các nước đang phát triển để hỗ trợ chuyển đổi sang nền kinh tế thải ít carbon và thích ứng với khủng hoảng khí hậu vào năm 2025. Tuy nhiên Hiệp ước lại chưa thành lập được quỹ dành cho tổn thất và thiệt hại do biến đổi khí hậu.

Ngoài một số kết quả chính trên, các hoạt động bên lề của Hội nghị cũng đem lại nhiều kết quả đáng khích lệ như:

Các cam kết về bảo vệ rừng: lãnh đạo của hơn 120 quốc gia sở hữu khoảng 90% diện tích rừng trên thế giới đã cam kết ngăn chặn và đẩy lùi nạn phá rừng vào năm 2030.

Các cam kết về phát thải methane: với sự tham gia của 105 quốc gia (trong đó có 15 nước phát thải lớn như Brazil, Nigeria và Canada). Cam kết giảm phát thải khí methane toàn cầu do Mỹ, Liên minh châu Âu (EU) cùng nước chủ nhà Anh dẫn dắt đặt ra mục tiêu cắt giảm 30% lượng khí methane gây hiệu ứng nhà kính vào năm 2030 so với mức phát thải trong năm 2020.

Hạn chế sử dụng than đá: Hơn 40 quốc gia, trong đó có Việt Nam, đã cam kết sẽ chấm dứt việc sử dụng điện được sản xuất từ than và ngừng xây dựng các nhà máy điện than

Vận tải xanh: hơn 100 chính phủ, quốc gia, thành phố và các hãng sản xuất xe hơi đã cam kết không phát thải cho ô tô và xe tải. Đây là tiền đề để chấm dứt bán động cơ đốt trong vào năm 2035 tại các thị trường hàng đầu và vào năm 2040 trên toàn thế giới. Ít nhất 13 quốc gia cũng tuyên bố chấm dứt bán các xe có trọng tải lớn chạy bằng nhiên liệu hóa thạch vào năm 2040.

Cam kết hợp tác giữa Mỹ và Trung Quốc: Là hai quốc gia có lượng phát thải CO2 lớn nhất thế giới, hai nước trên đã ra tuyên bố chung nhất trí hành động trong hàng loạt vấn đề, gồm có giảm phát thải khí methane, chuyển đổi sang năng lượng sạch và giảm phát thải carbon đồng thời cam kết sẽ duy trì mục tiêu khống chế mức gia tăng nhiệt độ toàn cầu ở ngưỡng 1,5 độ C.

Những cam kết về tài chính: Các cam kết của gần 500 tổ chức tài chính quản lý tổng số tài sản trị giá 130 nghìn tỷ USD, tương đương 40% tài sản tư nhân toàn cầu trong việc bỏ tài trợ cho các ngành công nghiệp sử dụng nhiên liệu hóa thạch, thay vào đó là hỗ trợ công nghệ sạch như năng lượng tái tạo.

Là nước chịu nhiều tác động, thiệt hại do biến đổi khí hậu, Việt Nam đã tích cực tham gia các hoạt động quốc tế về biến đổi khí hậu. Tham gia Cop 26, thông điệp mà Việt Nam mang tới là mong muốn tăng cường hợp tác với các đối tác quốc tế trong các chương trình, dự án đầu tư và phát triển bền vững.  Theo đó, Việt Nam cam kết tham gia nỗ lực chung nhằm hướng đến mục tiêu giữ mức tăng nhiệt độ Trái đất ở ngưỡng 1,5 độ C; Xây dựng và triển khai các biện pháp giảm phát thải khí nhà kính mạnh mẽ bằng nguồn lực của mình, cùng với sự hợp tác và hỗ trợ của cộng đồng quốc tế, nhất là các nước phát triển, cả về tài chính và chuyển giao công nghệ, trong đó có thực hiện các cơ chế theo Thỏa thuận Paris, để đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Cụ thể hơn, các cam kết của Việt Nam sẽ được cụ thể hóa bằng một số quan điểm như: Phát triển, là tiêu chuẩn đạo đức cao nhất của mọi cấp, mọi ngành, mọi doanh nghiệp và người dân; Không vì các khó khăn về kinh tế mà thiếu quyết tâm thực hiện các cam kết, bằng các nguồn lực của mình nỗ lực thực hiện các cam kết quốc tế; Cần thực hiện đoàn kết quốc tế để giải quyết, ứng phó với biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, Việt Nam còn tham dự nhiều hoạt động bên lề của Cop 25 với nhiều kết quả như cam kết giảm phát thải khí mê-tan 30% vào năm 2030, hạn chế sử dụng than đá, giảm tỷ lệ tàn phá rừng…

Việc Việt Nam đưa ra những cam kết với quốc tế đã nhận được nhiều sự đồng thuận, đánh giá cao, không chỉ bởi những cam kết đó mà còn bởi chúng ta cho thấy quyết tâm cũng như những giải pháp nhằm nỗ lực thực hiện các cam kết đó như tuyên bố của Thủ tướng chính phủ Phạm Minh Chính “Bắt đầu từ ý chí, nhận thức và giải pháp, tổ chức thực hiện cho đến đảm bảo nguồn lực”.

Ngay sau COP 26, Việt Nam đã nghiêm túc và nhanh chóng triển khai cam kết của mình thông qua việc thành lập Ban chỉ đạo Quốc gia triển khai thực hiện cam kết của Việt Nam tại Hội nghị COP 26 do Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính làm Trưởng Ban. Việt Nam đang tiếp tục tích cực để sớm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý liên quan, dùng một luật để sửa nhiều luật; nghiên cứu, xây dựng các kế hoạch, biện pháp, lộ trình cụ thể; rà soát, điều chỉnh các chiến lược, quy hoạch có liên quan; huy động nguồn lực đầu tư cho hạ tầng thích ứng với biến đổi khí hậu… để thực hiện các cam kết này. Trong lĩnh vực năng lượng, Việt Nam đang rà soát, hoàn thiện quy hoạch phát triển điện lực quốc gia, thúc đẩy phát triển mạnh các nguồn năng lượng điện tái tạo, chuyển đổi điện than sang năng lượng sạch một cách phù hợp, bền vững, bảo đảm công bằng, công lý.

2. Việt Nam triển khai thực hiện các cam kết với Cop 26

Xác định rõ tính cấp thiết của đối phó với biến đổi hậu, ngay sau khi Cop 26 diễn ra, Chính phủ Việt Nam đã nghiêm túc, gấp rút triển khai các cam kết của mình tại Cop 26 thông qua một số hoạt động cụ thể :

Về công tác chỉ đạo: Thành lập Ban chỉ đạo Quốc gia triển khai thực hiện cam kết của Việt Nam tại Hội nghị COP26 do Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính làm Trưởng Ban. Ban chỉ đạo hoạt động với quy chế rõ ràng, kế hoạch cụ thể, phân công công việc cho các đầu mối thực hiện chi tiết, khoa học. Nhiệm vụ của Ban chỉ đạo là đề xuất cơ chế, chính sách, pháp luật, quy hoạch, thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính,  huy động nguồn lực trong và ngoài nước cho phát triển hạ tầng biến đổi khí hậu và phát triển năng lượng tái tạo; Hoàn thiện cập nhật Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu giai đoạn đến năm 2050...

Quan điểm chỉ đạo chính là: Đặt vấn đề biến đổi khí hậu là vấn đề hệ trọng, cấp bách và để đối phó với nó cần sự tham gia của toàn bộ hệ thống chính trị, của toàn xã hội trong đó ấy cấp cơ sở là nền tảng, lấy người dân và doanh nghiệp là mục tiêu, là động lực, là trung tâm, là chủ thể để thực hiện; Cam kết cùng quốc tế ứng phó với biến đổi khí hậu, lồng ghép thực hiện các cam kết tại Cop 26 trong các kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội với lộ trình cụ thể, hài hòa, hợp lý với các nhiệm vụ chính trị mới; Cần có sự thống nhất về nhận thức, tư tưởng, sự quyết tâm, nỗ lực trong hành động

Về chính sách pháp luật: Việt Nam đang tiếp tục tích cực rà sát, sửa đổi, ban hành… để sớm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý liên quan ví dụ như: Nghị định quy định giảm phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ô zôn; Danh mục lĩnh vực, cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính; Hệ thống giám sát và đánh giá hoạt động thích ứng với biến đổi khí hậu cấp quốc gia để triển khai thực hiện; Đề án phát triển thị trường các bon tại Việt Nam…

Trước mắt tập trung vào 8 nhiệm vụ trong tâm sau: chuyển đổi từ năng lượng hóa thạch sang các nguồn năng lượng xanh, năng lượng sạch; giảm phát thải khí nhà kính trong các ngành, lĩnh vực; giảm phát thải khí metan, đặc biệt trong sản xuất nông nghiệp và xử lý chất thải; khuyến khích nghiên cứu, phát triển và sử dụng ô tô điện; quản lý và sử dụng bền vững diện tích rừng hiện có, đồng thời đẩy mạnh trồng rừng mới để hấp thụ, lưu giữ cacbon; nghiên cứu, sản xuất, sử dụng vật liệu xây dựng và phát triển đô thị phù hợp phát triển xanh, bền vững; đẩy mạnh, đổi mới công tác truyền thông để toàn dân và cộng đồng doanh nghiệp thống nhất nhận thức và đồng hành cùng Chính phủ trong thực hiện cam kết tại COP26; đẩy mạnh chuyển đổi số phục vụ ứng phó với biến đổi khí hậu.

Về tổ chức thực hiện: Giao nhiệm vụ cho các bộ, ngành liên quan thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ của Bộ, ngành mình thông qua việc rà sát, điều chỉnh các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch có liên quan phù hợp với mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 và các cam kết được Thủ tướng Chính phủ tuyên bố tại Hội nghị COP26.

- Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn rà soát các nỗ lực đóng góp giảm phát thải khí nhà kính lĩnh vực nông nghiệp và lâm nghiệp, trong đó có giảm khí mê-tan trong nông nghiệp đến năm 2030; Rà soát các dự án trao đổi tín chỉ cacbon từ rừng.

- Bộ Công Thương rà soát, hoàn thiện Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2045; Xây dựng kế hoạch triển khai Tuyên bố toàn cầu về chuyển đổi điện than sang năng lượng sạch; Nghiên cứu đánh giá, đề xuất chủ trương Việt Nam tham gia sáng kiến Nhóm đi đầu về chuyển đổi công nghiệp.

- Bộ Giao thông vận tải nghiên cứu về sự phù hợp tham gia tuyên bố chấm dứt việc sản xuất xe chạy bằng xăng, dầu từ nay đến năm 2040; Xây dựng lộ trình chuyển đổi phương tiện giao thông sử dụng năng lượng sạch…

- Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp với Bộ Công Thương và các Bộ, ngành tổ chức thực hiện các nghiên cứu phát triển năng lượng mới như năng lượng hydro, năng lượng sóng biển, địa nhiệt, phương án phát triển điện hạt nhân; Tổ chức xây dựng và công bố các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia liên quan đến công nghệ ứng phó với BĐKH.

- Bộ Tài chính nghiên cứu, đề xuất cơ chế, chính sách tài chính phục vụ chuyển đổi dự án theo Cơ chế phát triển sạch sang dự án theo Cơ chế đóng góp giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và hỗ trợ phát triển bền vững;

- Bộ Kế hoạch và Đầu tư đẩy mạnh huy động nguồn lực đầu tư cho hạ tầng thích ứng với BĐKH và triển khai Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh góp phần đạt được mục tiêu cam kết….

Hiện nay một số Bộ ngành đã tích cực triển khai, thực hiện các nhiệm vụ cụ thể để thực hiện các cam kết chung của Chính Phủ.

Chủ động tiếp cận các nguồn lực quốc tế: Để thực hiện các cam kết tại Cop 26, Việt Nam cần xác định quy mô vốn đầu tư công để thực hiện quá trình chuyển dịch sang năng lượng sạch, cũng như nhu cầu tài chính. Chúng ta đã chủ động trong việc thu hút, đón đầu các dòng vốn tín dụng, đầu tư cho ứng phó BĐKH và chuyển đổi năng lượng. Bộ Tài nguyên và Môi trường một mặt tổng hợp nhu cầu từ các Bộ ngành khác, một mặt chủ động nghiên cứu, kết nối, học hỏi kinh nghiệm từ các đối tác phát triển, các quỹ, các định tài chính để từ đó, kết nối với các Bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp nhằm triển khai các dự án phù hợp; rà sát các vướng mắc trong các thủ tục hành chính…Một số kết quả như  Tập đoàn Lego quyết định đầu tư hơn 1 tỷ USD xây dựng nhà máy trung hòa carbon tại Việt Nam, Tập đoàn HSBC cũng có thư cam kết gói 12 tỷ USD để tham gia hỗ trợ Việt Nam.

Mới đây nhất trong cuộc họp lần thứ hai Ban chỉ đạo quốc gia triển khai thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP26, Thủ tướng giao Bộ Công thương chủ trì, phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường và các bộ ngành liên quan nghiên cứu thành lập Trung tâm năng lượng tái tạo nhằm giúp đào tạo nguồn nhân lực, chuyển giao công nghệ, chia sẻ kinh nghiệm pháp luật, quản trị quốc gia trong lĩnh vực này.

Mặc dù có nhiều khó khăn, trở ngại trong quá trình thực hiện, tuy nhiên Việt Nam tự tin có thể hoàn thành các cam kết tại Cop 26 dựa trên những tiền đề như:  Sự nỗ lực hết mình trong công cuộc chung tay với thế giới ứng phó với biến đổi khí hậu; Tầm nhìn sâu rộng và những quyết sách đúng đắn của lãnh đạo Nhà nước cùng sự đồng thuận của toàn xã hội; Những tiềm năng, cơ hội để phát triển mạnh năng lượng sạch, năng lượng tái tạo.

Huyền Võ

Theo Tạp chí Tri thức Xanh, số 158 - 02/2022