Ngay từ năm 2008, Quốc hội đã ban hành Luật BHXH và đã sửa đổi vào năm 2014 để giúp cho người lao động ở mọi thành phần có thể tiếp cận và hưởng lợi từ BHXH một cách dễ dàng hơn. Điều đó đã được thể hiện thông qua Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Đảng về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội, từng bước phát huy vai trò là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội. 

Hiện nay BHXH ở Việt Nam có 02 loại là BHXH bắt buộc với những người lao động trong các cơ quan tổ chức, doanh nghiệp và BHXH tự nguyện là loại hình bảo hiểm do Nhà nước tổ chức mà người tham gia được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình. Cho đến giữa tháng 12 năm 2019 số lượng người tham gia BHXH bắt buộc là 15,1 triệu người và BHXH tự nguyện hiện tại đạt được 551 nghìn người (theo BHXH Việt Nam). Để đảm bảo quyền lợi cho người lao động, BHXH bắt buộc đã được các tổ chức, doanh nghiệp ngày càng thực hiện theo đúng quy định của pháp luật. Tuy nhiên, đối với BHXH tự nguyện dừng lại ở một con số rất khiêm tốn. Những người lao động tự do thường không được tiếp cận với các khoản phúc lợi từ BHXH như lương hưu, tử tuất,.. Một số người vẫn chưa biết đến chính sách an sinh xã hội này của Nhà nước. BHXH tự nguyện là chính sách của Nhà nước để dành cho những người lao động tự do, không được đóng BHXH bắt buộc đến khi hết tuổi lao động vẫn được lãnh lương hưu. 

Năm 2019 đánh dấu một bước tiến lớn của ngành BHXH, với sự nỗ lực lớn của toàn ngành trong triển khai thực hiện Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH, cũng như sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị - xã hội, việc phát triển người tham gia BHXH tự nguyện đã đạt được kết quả vượt bậc. Số người tham gia tăng mới trong năm 2019 bằng tổng số người vận động được của 10 năm trước đó. Mặc dù vậy, vẫn còn tình trạng những người quá tuổi lao động nhưng chưa được hưởng chính sách tốt đẹp này của Nhà nước. Ở nhiều trường hợp, những người tuổi đã trên thất thập nhưng vẫn hàng ngày phải lao động để kiếm sống. Như trường hợp của bác N (trú tại quận Hoàng Mai, Hà Nội), năm nay đã trên 80 tuổi do không có lương hưu nên hàng ngày vẫn phải đi làm. Khi được hỏi, sao bác không nghỉ ngơi để vui vầy với con cháu thì bác nói rằng: ”Bác già rồi nhưng không có lương hưu, mà không muốn phiền đến con, đến cháu”. Nhiều trường hợp khác, do tuổi già sức yếu cùng với hoàn cảnh mà không thể kiếm thêm được thu nhập khi tuổi đã xế chiều cùng với việc không có lương hưu dẫn đến nhiều khó khăn trong cuộc sống hàng ngày. Anh Tuấn là một lái xe công nghệ tại Hà Nội khi được hỏi về BHXH tự nguyện thì được cho biết: ”Tôi không biết về BHXH tự nguyện.”. Anh Bách ở TP. Bắc Ninh khi được hỏi cũng cho biết: ”Tôi chưa biết về hình thức BHXH tự nguyện. Qua câu chuyện, bây giờ tôi mới biết tôi có thể tự đóng BHXH để sau này có lương hưu. Tôi sẽ tìm hiểu để được tham gia”. Chính sách BHXH tự nguyện hiện nay đã được các cơ quan chức năng điều chỉnh, phù hợp với đa số những người lao động từ thành thị đến nông thôn. Nghị định 134/2015/NĐ-CP của Chính phủ ngày 29/12/2015 đã quy định một số điều của Luật BHXH về BHXH tự nguyện trong đó cụ thể hóa các chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với người dân. Theo đó, có ba mức hỗ trợ cho các nhóm đối tượng. Cụ thể, hỗ trợ 30% đối với người tham gia BHXH tự nguyện thuộc hộ nghèo; 25% đối với người thuộc hộ cận nghèo và 10% đối với các đối tượng khác Theo Thông tư số 01/2016/TT-BLĐTBXH của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội ra ngày 13/01/2016 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật BHXH, mức đóng thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn (700.000 đồng) và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở (27.800.000 đồng). Do đó mức đóng BHXH tự nguyện thấp nhất là 154.000 đồng/tháng và mức đóng cao nhất là 6.116.000 đồng/tháng. Để đảm bảo cho những hộ nghèo và những hộ cận nghèo có thể dễ dàng tham gia BHXH tự nguyện Nhà nước quy định mức hỗ trợ dành cho các đối tượng tham gia. Qua đó, chúng ta có thể thấy những chính sách này phù hợp với rất nhiều người dân có mức thu nhập thấp. Nhà nước đã có rất nhiều phương án để phổ biến, tuyên truyền đến với người dân.  Vào tháng 5/2020, tại Hà Nội, Lễ ra quân “Hưởng ứng Tháng vận động triển khai BHXH toàn dân - Tuyên truyền, vận động người dân tham gia BHXH tự nguyện” đã được BHXH Việt Nam phối hợp Bưu điện Việt Nam tổ chức phát động từ Trung ương đến cấp tỉnh, cấp huyện trên phạm vi toàn quốc. Lễ ra quân là một trong những hoạt động cho thấy quyết tâm nhằm triển khai có hiệu quả mục tiêu BHXH tự nguyện toàn dân mà Đảng và Nhà nước đã đặt ra của hai ngành. Tuy nhiên, công tác tuyên truyền BHXH tự nguyện đến người dân vẫn còn những khó khăn . Ông Lê Công Ứng - Giám đốc BHXH huyện Như Xuân, tỉnh Thanh Hóa cho biết: ”Việc triển khai BHXH tự nguyện tại Huyện đang rất khó khăn, hiện tại Như Xuân đang liên tục học hỏi và tìm kiếm những phương pháp tốt nhất để có thể giúp cho người dân tham gia BHXH tự nguyện tốt nhất. Tại Như Xuân đang có hơn 1000 người tham gia và mục tiêu đến cuối năm 2020 là 1500 người tham gia. Những người tham gia BHXH bắt buộc đang là 2976 người tham gia. Huyện cũng áp dụng rất nhiều chính sách để người dân dễ dàng tiếp cận với BHXH tự nguyện. Ở các tuyến xã đều có những ban phụ trách về vấn đề này. Huyện có các đại lý giúp người dân tham gia gồm có đại lý thu nhân viên bưu điện, hội phụ nữ xã, đại lý là cán bộ chính sách xã, đại lý thu là hội nông dân xã. Hiện nay họ đang tuyên truyền vận động trực tiếp đến với người dân. Ở tại các địa phương, thường xuyên tổ chức hội nghị vừa hướng dẫn, vừa tuyên truyền và trong hội nghị người dân hiểu được những lợi ích và khi muốn tham gia BHXH tự nguyện có thể đăng ký tham gia một cách thuận tiện nhất”. Có thể nhận ra rằng, công tác tuyên truyền của Nhà nước đã đến với đa số người dân, tuy nhiên vẫn chưa thực sự hiệu quả. Nhiều người dân lao động đang phải lo trang trải những chi phí sinh hoạt trước mắt nên việc tiết kiệm cho tương lai chưa được thực sự quan tâm. Ngoài ra tâm lý chưa sẵn sàng tham gia vào các loại hình BHXH của Nhà nước. Để có thể giải quyết những vấn đề này Nhà nước cần tăng cường tư vấn trực tiếp đến từng người dân để giúp cho người dân hiểu và tin tưởng hơn vào chính sách mang đầy tính nhân văn của Đảng và Nhà nước.

Đất nước ta đang trên đà phát triển rất nhanh cùng với đó là những chính sách tốt đẹp được liên tục cập nhật để giúp đời sống người lao động ngày càng cải thiện hơn, bớt được những gánh nặng, lo lắng về tương lai, được hưởng chính sách an sinh xã hội trong một môi trường sống đang ngày một văn minh. Hiện tại, người dân có thể dễ dàng tiếp cận và tham gia BHXH tự nguyện. Theo quy định tại điểm 1.1, Khoản 1 Điều 3 Quyết định 959/QĐ-BHXH, người tham gia có thể mua BHXH tự nguyện tại cơ quan BHXH cấp quận, huyện nơi cư trú (nơi tạm trú hoặc thường trú). Người dân sẽ được cơ quan BHXH tư vấn, hướng dẫn để thực hiện các thủ tục tham gia.

Để đạt được mục tiêu phấn đấu đến năm 2025 nông dân và lao động tự do tham gia BHXH tự nguyện chiếm khoảng 1% lực lượng lao động trong độ tuổi lao động theo Nghị quyết số 28-NQ/TW của Đảng, cần có sự đồng lòng của toàn Đảng, các cơ quan quản lý Nhà nước và toàn dân trong công tác tuyên truyền, phổ biến. Báo chí nói chung và Tạp chí Tri thức Xanh nói riêng với nhiệm vụ tuyên truyền những chính sách của Đảng và Nhà nước góp công sức nhỏ bé của mình trong công cuộc để giúp cho nhân dân được ấm no – hạnh phúc, để môi trường sống của ta ngày càng văn minh, sánh vai với các cường quốc năm châu.

Tiến Đạt

Theo Tạp chí Tri thức Xanh - Số: 21 - 20