Cần hạn chế sử dụng chất bảo vệ thực vật có hàm lượng hóa học cao trong canh tác.

Hiện nay, người nông dân có thể dễ dàng tìm mua thuốc BVTV được bày bán rất đa dạng và phong phú về mọi mặt và có thể sử dụng trên tất cả các loại cây trồng. Các loại thuốc này được phân loại theo nhiều cách khác nhau. Về cơ bản, có loại được phân theo nguồn gốc và cấu trúc hóa học, theo mục đích sử dụng, theo dạng thuốc, theo cách xâm nhập và nhóm độc. Khi phân loại theo nguồn gốc và cấu trúc hóa học, ta có thể thấy các loại thuốc này được sản xuất chủ yếu có hai nguồn gốc chính đó là hóa học tổng hợp hoặc có nguồn gốc sinh học. Thuốc có nguồn gốc hóa học là các sản phẩm có thành phần hoạt chất là các chất hóa học vô cơ hoặc hữu cơ tổng hợp và hầu hết đều là chất có khả năng gây ảnh hưởng xấu tới sức khỏe con người và môi trường. Loại còn lại có nguồn gốc sinh học từ tự nhiên, những chế phẩm sinh học này được sản xuất từ các thảo dược hay các chủng vi sinh được nuôi cấy trên môi trường dinh dưỡng khác nhau. Các sản phẩm này có tính độc nhẹ hơn so với những sản phẩm tới từ việc tổng hợp các chất hóa học. Mặt khác, khi phân loại theo theo mục đích sử dụng của các loại thuốc BVTV ta lại có 4 loại bao gồm thuốc diệt trừ cỏ dại, thuốc trừ sâu, trừ nhện hay côn trùng gây hại, thuốc trừ nấm, vi khuẩn hay vi sinh vật gây hại và thuốc điều hòa sinh trưởng, phát triển. Trạng thái của các loại thuốc này cũng khá đa dạng như dạng sữa, dạng bột, dạng dung dịch,...

Trong tự nhiên, việc quá lạm dụng chất BVTV, đặc biệt là các loại chất BVTV hóa học trong quá trình sản xuất các sản phẩm nông nghiệp đã và đang tác động một cách tiêu cực đến hệ sinh thái gây mất cân bằng và dần làm mất đi sự ổn định trong tự nhiên - kể cả khi sử dụng các loại chất BVTV có nguồn gốc tự nhiên không đúng cách. Bởi thuốc không chỉ có tác dụng giúp tiêu diệt các loài gây hại mà tác dụng phụ của thuốc cũng khiến cho các loại thiên địch, những sinh vật có lợi trong quá trình sản xuất nông nghiệp bị ảnh hưởng. Cùng với đó, việc lạm dụng này còn gây ảnh hưởng trực tiếp tới môi trường (đất, nước, không khí,...). Điều này xảy ra khi các hóa chất độc hại ngấm vào đất và dần được tích lũy ngày một nhiều trong đất. Đây là điều hết sức nguy hại cho cả đất lẫn cây trồng khi một lượng tồn chất độc dư thừa gắn kết lại với nhau lâu ngày sẽ sinh ra một hợp chất mới và thường sẽ có độc tính cao hơn cả chất ban đầu. Đất canh tác khi bị nhiễm độc sẽ dẫn tới việc phải tốn kém chi phí để cải tạo thường xuyên, hoặc nghiêm trọng hơn là không thể sử dụng cho việc trồng trọt được nữa. Không chỉ vậy, ô nhiễm tài nguyên nước do tồn dư chất BVTV cũng đang là vấn đề nhức nhối hiện nay và có thể bắt gặp tại nhiều vùng quê ở Việt Nam. Những chất có hại khi chưa ngấm được hết vào đất thì sẽ chảy tràn trên đồng ruộng, kênh rạch hay thông qua đất mà ngấm vào mạch nước ngầm. Đó là còn chưa kể đến việc các bao bì, chai lọ chứa đựng thuốc BVTV không được xử lý tốt đã vô hình chung tạo ra một loại rác thải rất khó phân hủy trong đất. Quan trọng hơn hết, việc lạm dụng chất BVTV trong quá trình canh tác nông nghiệp cũng đang gây hại đến chính sức khỏe của người nông dân trong quá trình sử dụng thuốc trên đồng ruộng và người tiêu dùng khi sử dụng các sản phẩm nông nghiệp có tồn dư chất BVTV độc hại này. Các chất độc này có thể tác động trực tiếp đến người tiếp xúc khiến cho họ bị chóng mặt, toát mồ hôi, buồn nôn,…và nặng nề hơn cả là tử vong hay theo di truyền đến đời con cháu chúng ta. Không đâu xa, chính trong thời kỳ chiến tranh tại Việt Nam, khoảng 80 triệu lít hóa chất khai quang - diệt cỏ khác nhau đã được quân đội Mỹ rải xuống miền nam nước ta mà đến bây giờ hậu quả của nó vẫn chưa thể được khắc phục hoàn toàn.

Hiện nay theo thống kê, Việt Nam đang là một trong những quốc gia sử dụng thuốc BVTV nhiều so với các nước trong khu vực. Trung bình trong các năm trở lại đây, mỗi năm Việt Nam chi từ 500 đến 700 triệu USD để nhập các loại thuốc BVTV. Trong số này có tới 48% là thuốc diệt cỏ, (khoảng 19 nghìn tấn), còn lại là thuốc trừ sâu, trừ bệnh (khoảng 16 nghìn tấn). Khối lượng hoạt chất thuốc BVTV mỗi năm ở Việt Nam cũng khá lớn, lên đến 2 kg trên 1 ha cây trồng, trong khi một số nước khác trong khu vực chỉ từ 0,2 đến 1kg/ha. Không những vậy, theo Cục Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) hiện cả nước ta có khoảng 40% nông dân đang sử dụng thuốc BVTV không tuân thủ quy tắc an toàn khi sử dụng các loại thuốc BVTV. Trong nhiều năm qua, mục tiêu phát triển một nền nông nghiệp sạch, bền vững đem lại một hệ thống quản lý, sản xuất nông nghiệp tránh sử dụng phân bón vô cơ và thuốc BVTV đã các cơ quan chức năng, các tổ chức, doanh nghiệp tại nước ta hiện thực hóa bằng nhiều hành động cụ thể. Năm 2019, Bộ NN&PTNT đã thể hiện quyết tâm giảm dần số lượng chất hóa chất BVTV trong quá trình canh tác khi quyết định loại bỏ các thuốc BVTV có chứa hoạt chất Glyphosate - là một loại thuốc diệt cỏ. Qua đó các thuốc BVTV chứa hoạt chất này không được sản xuất, nhập khẩu và chỉ được buôn bán, sử dụng đến cuối tháng 6/2021. Còn các loại thuốc BVTV chứa hoạt chất Chlorpyrifos Ethyl và Fipronil cũng đã bị hạn chế và chỉ được phép sử dụng đến ngày 12/02/2021. 

Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực sinh học, phân bón hữu cơ vi sinh… trong canh tác nông nghiệp đã được coi như những giải pháp hiệu quả để dần thay thế chất BVTV có nhiều dư lượng chất hóa học. Điều này có thể bảo vệ người tiêu dùng, người sản xuất, đồng thời gia tăng và ổn định chất lượng nông sản. Ngoài ra, về mặt môi trường sinh thái, đất được tăng khả năng giữ ẩm và các hệ vi sinh vật có ích phát triển làm đất tơi xốp hơn từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho cây trồng hấp thu chất dinh dưỡng. Nhằm hạn chế tình trạng lạm dụng các loại thuốc BVTV và tăng cường sử dụng các sản phẩm thay thế như hiện nay, việc nâng cao nhận thức của người dân về hậu quả của các loại hóa chất BVTV có lưu lượng chất hóa học, chất độc cao đối với môi trường cũng như sức khỏe con người là rất cần thiết. 

Đức Đông

Theo Tạp chí Tri thức Xanh - Số 33 - 20